فرهنگ امروز/ بهزاد رَوَن:
همان فرایند عقلانی شدن نیروهای تولید که در قرن نوزدهم در بخش تولید اتفاق افتاد، در قرن بیستم به منتهای درجۀ خود می‌رسد؛ اما این بار در بخش مصرف.
ژان بودریار
جامعۀ مصرفی: اسطوره‌ها و ساختارها
کتاب جامعۀ مصرفی و شهر پسامدرن به‌واسطۀ ایده‌های اندیشمندانی چون بودریار و باومن که مهم‌ترین چهره‌های نظریه‌پردازی جامعۀ مصرفی هستند، چگونگی تغییر ماهیت و معنای شهر تحت تأثیر مصرف‌گرایی را بررسی می‌کند. دیوید کلارک تغییر ماهیت و معنای شهر در اثر مصرف‌گرایی را مفروض قرار داده و مصرف‌گرایی را تصویر محوری زندگی جامعۀ پست‌مدرن می‌داند؛ این مصرف‌گرایی خود موجب نابرابری‌های اجتماعی می‌شود که به شکل افزایشی حول مراکز مصرف ایجاد می‌شوند. همچنین کلارک بر عواقب و نتایج پنهانی مصرف‌گرایی و تغییر سبک‌های زندگی تأکید کرده و تلاش می‌کند تا نشان دهد که چگونه ماهیت واقعیت در عصر جهانی شدن در حال تغییر است. تعریف کلارک از مصرف‌گرایی فراتر از صرف خرید و استفاده از اشیا و خدمات است؛ در واقع وی علاقه‌مند است که بداند چگونه مصرف‌گرایی موجب تغییر در ماهیت و شکل شهر می‌شود.
ایدۀ محوری کتاب این است که مصرف و جامعۀ مصرفی به‌طور فزاینده‌ای محور و اساس زندگی ما در جامعۀ پست‌مدرن را دربر می‌گیرند. کلارک شهر را مرکز اصلی تغییرات اجتماعی می‌داند. وی نکتۀ تمرکز نوشته‌هایش را رابطۀ میان مصرف‌گرایی و شهر پست‌مدرن می‌داند. کتاب با استفاده از تجزیه و تحلیل مستدل و جذاب، موضوعات و مباحث متنوع و گاهی غیرمنتظره‌ای را برای خواننده در خود جای داده است.
این کتاب در ۲ بخش و ۶ فصل تنظیم شده است، به‌طوری‌که هر فصل کتاب به‌مانند مقاله‌ای مستقل است و به شما اجازه می‌دهد تا هر فصلی را مجزا مطالعه کنید؛ چراکه نویسنده موضوعات کتاب را عمدتاً به شکل گزینشی و با دقت فراوان انتخاب کرده است. البته پیش‌شرط مطالعۀ بخش‌های کتاب آشنایی با نظریات بودریار در باب مصرف‌گرایی است.
بودریار قهرمان کتاب کلارک است. کلارک نیز ایدۀ اصلی کتاب خود را حول ایدۀ مرکزی بودریار در کتاب «جامعۀ مصرفی: اسطوره‌ها و ساختارها» شکل می‌دهد. اینکه افراد هویت چه کسی بودن خویش را امروزه از طریق آنچه مصرف می‌کنند، تولید و جعل می‌کنند. در گذشته بازار نوعی محدودۀ مکانی داشت، اما امروز به تمامی نقاط شهر سرایت کرده و در حومۀ خیابان‌های بزرگ به جای خانه نشسته است.
بودریار و هم‌کیشان وی مصرف را نه در راستای برآوردن نیازهای فردی و نه به رابطۀ فرد با شیء یا اشیائی که خاصیت فیزیولوژیکی یا روان‌شناختی دارند مرتبط می‌دانند، بلکه مصرف به امر دیگری، یعنی مبادلۀ نمادین، مالیات اجاره، رقابت و تبعیض ربط پیدا می‌کند.
بودریار این ایده را مطرح می‌کند که جوامع پسامدرن از تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات اشباع و به عصر وانمایی (شبیه‌سازی) وارد شده‌اند. به نظر بودریار، فرهنگ‌های مصرفی اساساً مرزبندی‌های معمول بین هنر والا و هنر نازل، امور عمیق و امور سطحی، فرهنگ و کالا، دال و مدلول و نفس ایدۀ نیازهای انسانی را برای برآورده ساختن آن‌ها در ورطۀ تردید افکنده است. وی استدلال می‌کند، مصرف حاصل اشتیاق از پیش شکل‌گرفتۀ سوژۀ مجسم به اشیا یا ابژه‌ها نیست؛ کالاهای اجتماعی برای تأمین نیازهای از پیش موجود مصرف نمی‌شوند، بلکه برای دلالت بر تمایزات اجتماعی مصرف می‌شوند.
از نظر بودریار مصرف کالاها برطرف‌کنندۀ شکاف‌های اجتماعی و سلسله‌مراتب تبعیض‌های عمده در حوزۀ قدرت است؛ اما مصرف نیز مانند آموزش فرصت‌های فرهنگی یک‌سانی برای بدنۀ اجتماع فراهم نمی‌کند و حتی مصرف شکاف‌ها را آشکارتر می‌کند. ایدئولوژی مصرف به‌واسطۀ کیفیت نجات‌بخش اشیا در جامعۀ مصرفی تعریف می‌شود، زیرا در اختیار داشتن اشیا اعم از تجملی و کاربردی می‌تواند در راستای دستیابی به پایگاه اجتماعی فرد کارکرد یابد و فرد را قانع می‌کند که مصرف اشیا او را به «خود واقعی‌اش» نزدیک می‌کند. بدین‌ترتیب، کالاهای مصرفی خود را به‌صورت قدرت به چنگ آورده‌شده می‌نمایانند و نه محصولاتی که بر روی آن‌ها کار صورت گرفته است. به‌طورکلی‌تر، وفور کالاها صرف‌نظر از عوامل تعیین‌کنندۀ آن، چیزی در ردیف لطف طبیعت و چیزهای بادآورده و مائده‌های آسمانی محسوب می‌شود.
بودریار مدعی است ما در عصری به سر می‌بریم که در آن اساس جامعه دیگر مبتنی بر مبادلۀ کالاهای مادی دارای ارزش مصرف نیست؛ به عقیدۀ او، برعکس، پای کالاهایی به‌عنوان نشانه‌ها و نمادهایی در میان است که یک‌سره واجد دلالتی دل‌بخواهی و قراردادی درون چیزی است که او «نظام رمزگان» می‌نامد. رمزگان، نظامی از قواعد است که به ما امکان می‌دهد نشانه‌ها را بفهمیم و مهم‌تر از آن بفهمیم آن‌ها چگونه به یکدیگر مربوط هستند. از آنجا که همۀ ما رمزگان را می‌فهمیم و تحت نظارت آن هستیم، همگی می‌توانیم درک مشابهی از معنای نشانه‌ها و چگونگی ربط آن معانی به یکدیگر داشته باشیم.
در واقع، مصرف مبتنی بر این واقعیت است که دیگران معنای آنچه را ما مصرف می‌کنیم به همان نحو که خودمان می‌فهمیم، خواهند فهمید. ما با مصرف کالا و اشیا، خودمان را تعریف می‌کنیم. از نظر بودریار، جامعۀ مصرف‌گرای ما جامعه‌ای است که در آن مردم می‌خواهند هویت و تفاوت خویش را تصریح کنند و در جست‌وجوی لذت تجربه از طریق خرید و مصرف نظامی مشترک از نشانه‌ها هستند.
نکتۀ مهم اینکه باید توجه داشت در خواندن و فهم نوشته‌های این کتاب نباید پنداشت که پست‌مدرنیسم پدیده‌ای در طول مدرنیته است؛ در واقع جامعۀ پست‌مدرن جامعه‌ای است که هر نوع فراروایت تاریخی که نسخه‌های از پیش آماده‌ای برای جهان و تاریخ می‌پیچند، در آن وجود ندارد. لیوتار ایدۀ گاه‌شمار خطی را ایده‌ای کاملاً مدرن می‌داند؛ بنابراین در شهر پسامدرن خبری از تاریخ یک‌پارچه و منظم و سیر به نقطه‌ای مشخص وجود ندارد؛ از همه‌چیز مرکززدایی شده و مصرف نیز در درون چنین مجموعۀ غیرمنتظم و بدون مبدأ و پایان جریان دارد.
پیش از آنکه کتاب مصرف‌گرایی و جامعۀ پسامدرن را در دست بگیرید باید بتوانید با پایه‌های مفهومی این کتاب که کتاب بر آن‌ها بنا شده است، آشنایی داشته باشید. باید بتوانید مباحث مربوط به پست‌مدرنیسم و نیز مباحث حول آن را به اندازه‌ای قابل قبول درک کرده و آنچه را که بودریار و لیوتار و یا فوکو می‌گویند را تا اندازه‌ای فهم کنید. لازم نیست که حتماً به مباحث پست‌مدرنیسم و فلسفی حول آن تسلط کامل داشته باشید، چراکه می‌توان با خواندن این کتاب مباحث مصرف‌گرایی را تا اندازه‌ای فهم کرده و با نظریه‌پردازان این بحث تا اندازه‌ای آشنا و همراه شد.
مشخصات کتاب: جامعۀ مصرفی و شهر پسامدرن، دیوید کلارک، مترجم: حمید پورنگ، ناشر: علمی و فرهنگی، تعداد صفحه: ۴۷۲ صفحه، قیمت: ۲۵ هزار تومان
نظر شما